اخبار، روایات و بحث‌های زیادی درمورد ارزش پرداخت صدقه در یک اجتماع انسانی مطرح است و فواید زیادی نیز برای آن بیان شده است؛ مانند اینکه صدقه سبب زیادی رزق و روزی، شفای بیماری‌ها، دوری از آتش جهنم، دفع هفتاد نوع بلا و مصیبت در دنیا، طولانی شدن عمر و … می‌شود. در کنار این موارد پرداخت صدقه به رفع یکی از معضلات و ظلم‌های بزرگ در حق انسان‌ها که همان فقر است کمک می‌کند و سعی بر آن دارد که با کمک به نیازمندان این رنج انسانی را کم کند.

صدقه را چگونه پرداخت کنیم؟

خدای متعال صدقه دادن را مورد ستایش قرار داده است، ولی دو روش صدقه دادن را نمى‌‏پسندد. یکى صدقه ریایى که از همان اول باطل انجام مى‌‏شود، و دیگری صدقه‌ای که بعد از انجام آن، به وسیله منت گذاشتن ارزش آن از بین می‌رود. بی‌ارزشی این دو نوع صدقه از این رو است که براى رضاى خدا انجام نشده، و یا اگر هم برای رضای خدا بوده، شخص نتوانسته نیت خود را خالص نگه دارد، و با منت و اذیت آن را باطل کرده است.

خداوند در قرآن دو نوع صدقه دادن را مطرح می‌کند، یکى صدقه آشکار و دیگرى پنهان که هر دو را ستوده است؛ براى اینکه هر کدام از آن دو آثار و نتایجی مثبتی دارند، اما صدقه آشکارا تشویق و دعوت عملى مردم به کار نیک، مایه دلگرمى فقرا و نیازمندان نیز است؛ چرا که مى‏‌بینند در جامعه مردمى نیکوکار وجود دارند که می‌توانند به آن‌ها کمک کنند، و اموالی را در جامعه براى آنان و رفع نیازهایشان قرار ‏دهند، تا براى روز قیامتشان که روز گرفتارى است ذخیره‌‏اى باشد. این کار باعث مى‌‏شود که روحیه یاس و ناامیدى از فقرا زدوده شود، و در کار خود داراى نشاط باشند، و احساس کنند اگر سرمایه‏‌دار کسب و تجارتى مى‏‌کند، تنها براى منافع شخصی نیست، و این خود آثار نیک بسیارى دارد.
آثار صدقه پنهانى این است که انسان از ریا دورتر است، آبروى فقیر محفوظ مى‌‏ماند، و فقیر احساس بدی پیدا نمى‌‏کند؛ پس مى‌‏توان گفت: صدقه علنى نتیجه‌‏هاى بیشترى دارد، و صدقه پنهانى خالص‌‏تر و پاک‌‏تر انجام مى‌‏شود.
از آنجا که بناى دین بر اخلاص است، بنابراین عمل هر چقدر خالص‌تر، فضیلت بیشتری دارد، و به همین جهت خداى سبحان صدقه مخفی را بر صدقه علنى ترجیح داده و مى‏‌فرماید: “اگر مخفیانه صدقه دهید برایتان بهتر است”.

از امام صادق (ع) روایت شده که فرمودند: “چیزى را که خدا بر تو واجب ساخته، علنى آوردنش بهتر از آن است که مخفی و پنهانى بیاورى، و آنچه را که مستحبّ کرده، انجام پنهانیش بهتر از انجام علنى آن است”. البته در صدقه دادن شخص باید اعتدال را رعایت کند؛ یعنی نه به گونه‌ای باشد که در صدقه دادن بخیل باشد و نه آن گونه صدقه دهد که برای خود مشکل ایجاد کند.

چه چیزهایی را می‌شود بعنوان صدقه پرداخت کرد؟

آیات قرآن و روایات فرموده‌اند: از طیبات صدقه بدهید؛ یعنی اموال پاک و حلالی که شخص از راه حلال آن‌ها را به دست می‌آورد، همچنین سعی شود از اموال پست و ناقابل در صدقه استفاده نشود؛ زیرا صدقه دادن براى به دست آوردن رضایت خدا انجام مى‏‌گیرد که یک طرف آن بینوایان و فقیران، و طرف دیگرش خداست و اگر مؤمنان این مسائل را رعایت ننمایند، هم توهین به خداوند است و هم تحقیرى نسبت به نیازمندان و بینوایان‏.

به چه کسانی صدقه بدهیم؟

“عمرو بن جموح” پیر مرد بزرگ و ثروت‌مندی بود. به پیامبر (ص) عرض کرد: از چه چیز صدقه بدهم و به چه کسانى؟ آیه نازل شد که ای پیغمبر بگو: “خیر و نیکى (و هر گونه سرمایه سودمند مادى و معنوى) که انفاق مى‏‌کنید، براى پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان، اگر فقیر باشند و مستمندان و واماندگان در راه باید باشد”. مسلما ذکر این موارد به عنوان بیان مصداق‌هاى روشن است، و گرنه منحصر به آنها نبوده، بلکه در حقیقت هم اشیایى که از آن می‌توان انفاق کرد و هم کسانى که به آنها می‌شود انفاق کرد، دایره وسیعى دارد. بنابراین، در عین گسترده بودن مورد انفاق، اولویت‌ها نیز بیان شده است. مسلما پدر و مادر و سپس نزدیکان نیازمند در این مسئله اولویت دارند و بعد از آنها یتیمان و سپس نیازمندان و حتى کسانى را که ذاتا فقیر نیستند،- ولى بر اثر حادثه‏‌اى؛ مثل تمام شدن مخارج در سفر نیازمند شده‌‏اند – شامل مى‏‌شود.
بنابراین، مقدار حداقل صدقه به توان شخص بستگی دارد، حتی در برخی روایات یک جرعه آب هم به عنوان صدقه بیان شده است.