عیدهای اسلامی از جهت «مناسبت»به سه گروه تقسیم می شوند:

1 به مناسبت «اشخاص» مانند تولداولیای خداوند

2 به مناسبت «اعمال» مانند عیر فطرو قربان

3 به خاطر «رویدادها»؛ اعم از وقایع اجتماعی و... مانند عیدغدیر، مبعث و آغازامامت ها که معمولاً تحت تأثیر مراسم شهادت امام قبل قرار می گیرد و انجام نمی شود و وقایع فرعی مانند ازدواج حضرت علی علیه السلام فاطمه علیهاالسلام خاستگاه عیدقربان رویدادی است که برای حضرت ابراهیم علیه السلام رخ داد امّا باید دانست که مراسم قربانی در حج که در مراحل پایانی اعمال حج. انجام می شود به منزله قبولی اعمال مذکور و اثبات تسلیم بودن شخص در برابر خواست پروردگار متعال است. بر این اساس که نوعی نظیرسازی[1] بین دو عمل حضرت ابراهیم علیه السلام و حاجی صورت می گیرد و مسلمانان به دلیل موفقیت دراین آزمون شایستگی دریافت اجر و پاداشالهی را می یابند.

آری، به این خاطر است (یک سانی درنتیجه اعمال) که حاجی به مقام تسلیمشدگان می رسد و لیاقت می یابد موردبشارت حق قرار گیرد. که نتیجه چنینتوفیقی، عید، مبارک و فرخنده بودن چنینروزی خواهد بود و سخنان معصومان علیهم السلامبه همین حقیقت اشاره دارد.

1 قال المعصوم علیه السلام «الاعیاد اربعة: الفطر، والاضحی، والغدیر و یوم الجمعه؛ [2] عیدها چهار تاست، فطر، قربان، غدیر و روز جمعه.»

2 قال المعصوم علیه السلام: هل للمسلمین عید غیر الاضحی و الفطر؛ [3] آیا برای مسلمانان غیر از قربان و فطر عیدی هست؟»

3 امام صادق علیه السلام فرمود: «اذا کان یوم القیمة زفت اربعة ایام الی اللّه عزّوجلّ کما تزف العروس الی خدرها؛ یوم الفطر و یوم الاضحی و یوم الجمعه و یوم الغدیر؛ [4] وقتی روز قیامت شود، چهار روز خود را برای خدای عزوجل مانندآرایش کردن عروس برای شوهر، می آرایند؛ روز فطر، روز اضحی (قربان)، روزجمعه و روز غدیر.»

4 امام سجاد علیه السلام نیز در پاسداشت این روز می فرماید: «اللّهمّ هذا یوم مبارک میمون و المسلمون فیه مجتمعون فی اقطار ارضک یشهد السّائل منهم والطّالب والرّاغب والرّاهب و انت النّاظر فی حوائجهم فاسئلک بجودک و کرمک و هو انّ ما سألتک علیک ان تصلّی علی محمّد و آله... ؛ [5] خدایا! این روزی بابرکت وفرخنده است و مسلمانان در آن، در اطرافزمین تو اجتماع کرده اند و برای عبادت) ودرخواست کننده (آمرزش) و طلب کننده(نعمت) و خواهنده (پاداش) و ترسنده (از عذاب) حاضر می شوند و تو ناظر نیازهای آنان هستی. پس به سبب بخشش و نیکی است و آسان بودن برای تو، آن چه را که از تومی خواهم، از تو درخواست می کنم که بر محمّد و آل محمد درود فرستی و....»

زینت عید قربان

آن گونه که گفتیم، عنصر رسیدن به مقام تسلیم و دست یافتن به مقام تقوای الهی موجب شده که بنده استحقاق پاداش یابد؛ به عبارت دیگر از لحاظ محتوایی، امری تعالی بخش موجب عید می شود، به همین ترتیب در مقام نکو داشت آن روز، اعمالی شایسته است که هم خوان با آن محتوا باشد و بر این اساس است که تأکید فراوانی در بیان اذکاری چون: لا اله الا اللّه، اللّه اکبر و... که همه نشان از آن محتوای والا و مقام تسلیم بنده دارند، شده است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله خود در این باره می فرمود: «زینوا العیدین (فطر و قربان) بالتهلیل والتکبیر و التحمید و التقدیس؛[6] دو عید (فطر و قربان) را با لا اله الا الله، اللّه اکبر، الحمدللّه و سبحان اللّه زینت دهید.» همین طور کارهایی مانند: خوشبو کردن خود، رعایت پاکیزگی[7]، شاد کردن دیگران[8] و... در این روز نیز در همین راستا قابل تأمل است.

آمادگی ورود به عید قربان

برای انجام موفقیت آمیز اعمال روز عید، لازم است، مدّتی قبل از عید برای ورود به آن آماده شد. «شب عید» بهترین، طبیعی ترین و نزدیک ترین زمان برای این کار است. زیر به محض آمادگی شب، به روزعید وصل می شود، کمترین خلل ممکن است برای از بین بردن زمینه های موفقیت در اخذ پاداش و اجر پیش آید. از این رورسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرمود:

«خداوند از هرچه که آفرید تعدادی را برای خود برگزید. از میان شب ها: شب های جمعه، شب نیمه شعبان، شب قدر و شب های عید فطر و قربان را برگزید و از میان روزها: روزهای جمعه و عید را انتخاب کرد.»[9]

امام علی علیه السلام نیز می فرمود:

شایسته می دانم آدمی در سال چهار شب دست از کار بکشد به عبادت مشغول باشد: شب عید فطر، شب عید اضحی شب نیمه شعبان و شب اوّل رجب.»[10]

ائمه علیهم السلام خود نیز در عمل چنین بودند و این شب را به عبادت و بندگی می گذراندند و از کار دست می کشیدند «یفرغ نفسه لیلة النحر و لیلة الفطر»[11] رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «من احیاء لیلة العید لم یمت قلبه یوم یموت القلوب؛[12] کسی که شب عید بیدار بماند، روزی که قلب ها می میرد، قلبش نمی میرد.»

اعمال ویژه ای نیز برای این شب بیان شده است که برخی از آن ها عبارتند از:

1 شب زنده داری:

2 زیارت امام حسین علیه السلام

3 دعای یا دائم الفضل علی البریه....[13]

حاجیانی که در مشعر هستند، در این شب سنگ های لازم را برای رجم شیطان در روز دهم آماده می کنند و با تضرّع و دعا قلب خود را آماده پذیرش رحمت الهی در روز عید می گردانند.

میرزا جواد ملکی تبریزی پیرامون اهمّیت این شب می نویسد: «در فضیلت و ارجمندی این شب، همین بس که روایت شده حضرت امیر در چهار شب یکسره خویش را وقف خدا می کرد و با هیچ چیز، حتّی چیزهای مباح و روا از خدا و یاد خدا غافل نمی شد.»[14]

روز عید قربان

برای روز عید نیز. اعمالی در نظرگرفته شده است که مسلمان را بیش از پیش در مسیر دریافت رحمت و مغفرت الهی قرار می دهد. این اعمال عبارتند از: طهارت (غسل) نماز عید، دعاهای مخصوص مانند دعای چهل و هشت و چهل و شش صحیفه سجادیه، دعای ندبه و قربانی کردن، خواندن تکبیر و... ما به اختصار به دو مورد اشاره می کنیم.

1- نماز عید قربان

این نماز، یکی از مظاهر شکوه و بزرگی امّت اسلامی در بین ملل جهان است در کشور ما چنان که شایسته آن است، بدان پرداخته نمی شود در اهمّیت این بعدِ، نماز عید، تنها کافی است به روایت امام صادق علیه السلام بسنده کنیم که فرمود: «قیل لرسول اللّه یوم فطر او یوم اضحی لو صلّیت فی مسجدک. فقال انّی لاحبّ ان ابرز ال آفاق السّماء؛ به رسول اللّه پیشنهاد شد کاش روز فطر یا قربان در مسجد خود نماز می خواندید! فرمود: دوست دارم که به آفاق آسمان نظر بیافکنم.»[15] و روایات دیگری تأکید دارد: «لاصلاة یوم الفطر و الاضحی الاّ مع امام... ؛[16] نمازی در روز فطر و اضحی نیست، مگر با امام» تأکید بر امام نه صرفا به خاطر جماعت که به خاطر ارزشی و مکتبی بودنا ین مراسم است. مراسمی که دقیقا از شئون رهبری و حکومتی است و باید به دست صالحان اقامه شود. لذا از امام باقر علیه السلام می خوانیم که: «ما من عید للمسلمین اضحی و لا فطر الاّ و هو یجد فیه لآل محمّد حزن و قیل لم ذلک؟ قال: لانّهم یرون حقّهم فی ید غیرهم؛[17]

عیدی برای مسلمان ها؛ از اضحی و فطر، نیست مگر این که برای آل محمّد غم و اندوه، تجدید می شود، پرسیده شد چرا این گونه است؟ فرمود: چون آل محمّد حق خود را در دست دیگران می بینند.»