امام حسن عسکری(ع)، همراه پدر، ناراحتی های بسیاری تحمل، و بیشتر زندگی را در پایتخت عباسیان سپری کرد. ایشان همه رنج ها و گرفتاری هایی را که پدر بزرگوارش با آن روبه رو بود، احساس کرده بود و امامت را زمانی که 22 سال داشت، بر عهده گرفت.

فعالیت ها و مواضع امام حسن عسکری(ع)، به عنوان مرجع فکری و روحی اصحاب و پایگاه ایشان، ادامه راه و موضع پدر بود و مصالح عقیدتی و اجتماعی آنان را مراعات می کرد. در عصر امام دشواری ها و گرفتاریی هایی پیش آمد و از قدرت عباسیان کاست تا آنجا که موالی و ترکان بر حکومت دست یافتند. در آن محیط و جوّی که حکومت ناتوان شده بود، این انتظار می رفت که فشار و شکنجه و آزار به امام و یارانش تخفیف یافته باشد، ولی چنین نشد و موج سخت گیری و فشار و آزار بالا گرفت و با دست خلیفه معتمد، به اوج خود رسید.

بیم و وحشت از فعالیت امام و حرکت او، تنها منحصر به خلیفه نبود، بلکه خط عمومی اجتماعی نمودار شد که خلیفه جزو یکی از آن افراد بود. آن خط اجتماعی، همه گیر و پیوسته در مقابل خط امام در برنامه فکری و سیاسی او بود و با طرح حاکم که در این خط اجتماعی عام و طبقه ذی نفع منحرف نمودار شد، متمایز و متناقض بود. از اینجا بود که پیوسته میان آن دو خط متناقض، کشمکش وجود داشت و کوشش های حاکم برای دور نگه داشتن طرح و برنامه امام و رهبری ایشان از صحنه اجتماعی و سیاسی و بازخواست از ایشان در هر عمل فعالانه یا هر حرکت، دخالت می کرد. کار به جایی رسیده بود که حتی برای کوچک ترین فعالیت و حرکت و تحرک یا سخن چینی یا خبری بی اهمیت، قدرت حاکم به دست و پا می افتاد.2

این محدودیت ها و فشار و اختناق را می توان ناشی از دو علت دانست:

1. در عصر امام حسن عسکری(ع) شیعیان قدرتی بزرگ را تشکیل می دادند که اینان حاکمیت هیچ یک از خلفای عباسی را مشروع نمی دانستند و بر این باور بودند که امامت الهی از فرزندان علی(ع) باقی است و از سویی امام حسن عسکری(ع) نیز تنها شخص ممتاز این خانواده بود. ازاین رو، حضرت بیش از دیگران تحت نظر مأموران حکومتی قرار داشت.

2. خاندان عباسی و هواداران آنها طبق روایات و اخبار متواتر می دانستند مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف که همه حکومت های خودکامه را در هم می کوبد، از نسل حضرت عسکری(ع) است. ازاین رو، همواره مراقب بودند تا فرزند آن بزرگوار را به چنگ آورند و نابود کنند. از طرفی سران حکومت عباسی از نفوذ و موقعیت اجتماعی امام آگاه و پیوسته نگران بودند. ازاین رو، آن حضرت را مجبور می کردند که در هفته دو روز به دربار حاضر شود. با توجه به آن فضای پراختناق می توان فعالیت های امام حسن عسکری(ع) را در جهت حفظ اسلام و مبارزه با اندیشه های انحرافی در ابعاد گوناگون بررسی کرد.3

امام حسن عسکری(ع) از دیدگاه اندیشمندان شیعه و اهل سنت

اگر کسی با دید انصاف، امامان دوازده گانه شیعه را با دیگر رهبران مذاهب مختلف اسلامی مقایسه کند، به یقین می داند که تاریخ اسلام امامانی چون امامان معصوم شیعه به خود ندیده و نخواهد دید و فرزندان تیزهوش آدم، سخنانی چون سخنان پربار آنان هرگز نخواهد شنید و به اذعان بسیاری از دانشمندان مذاهب مختلف، امامان معصوم شیعه، به هیچ وجه قابل قیاس با دیگری نیستند. در این حال، گوشه ای از سخنان و دیدگاه اندیشمندان شیعه و اهل سنت درباره امام حسن عسکری(ع) بیان می شود:

محمد بن طلحه شافعی:

ابومحمد بن علی هادی، مناقب و فضایلش بدان که خداوند، مایه فخر و مباهات بلند و وسیله بزرگ برتری را به او اختصاص داده است و او را به تمام زیبایی ها آراسته و تمام اوصاف پسندیده را به او ارزانی داشته و این مناقب و فضایل را صفت دائمی او قرار داده، به طوری که روزگار حدود آن را کهنه نمی کند و زیان ها تلاوت آن را از یاد نمی برد، به خصوص اینکه مهدی از نسل او و از او خلق شده، فرزندی که منتسب و پاره تن اوست.4

سبط ابن جوزی:

حسن بن علی بن محمد(ع)، عالمی موثق است که از پدر و جدش روایت کرده است.5

ابن صباغ مالکی مکی:

ابو محمد حسن بن علی عسکری، امام پس از ابوالحسن علی الهادی بود. اوصاف و خصال برتر و فضیلت در او گرد آمده بود و در آنچه لازمه مذهب امامت و مقتضی زمام داری است، از علم و زهد و کمال عقل و خرد و عصمت و شجاعت و کرم و بزرگواری و بسیاری از اعمالی که انسان را به خدا نزدیک می کند، بر همه پیشی گرفته بود.6

فضل الله بن روزبهان خنجی:

بار خدایا درود و صلوات فرست بر امام یازدهم، مقتدای رضی الخصال و برگزیده صاحب وفا، پیروی کننده از عبادت به آثار حضرت نبی و حضرت ولی (علی مرتضی) تسخیرکننده لشکر ملایکه با عزم قوی.7

ابن شدقم:

حسن عسکری، امام و پیشوا و راهنما و سروری عالی مقام و آقایی پاک طینت بود.8

رکن الدین حسینی:

مناقب و فضایل و کرامات ابومحمد امام حسن عسکری(ع)، از شمارش بیرون است. بزرگ ترین فضیلتی که خداوند ویژه او گردانده این است که مهدی(ع) فرزند اوست.9

شیخ مفید:

ابو محمد حسن بن علی(ع)، به دلیل صفات برجسته و برتری بر معاصران، پس از پدرش علی بن محمد، امام و پیشوا بود. وی از نظر دانش و زهد و کمال عقل و عصمت و شجاعت و کرم و بخشش و کثرت عبادت، در پیشگاه خدای عزوجل، از مقامی بلند برخوردار بود که موجب امامت و پیشوایی و در خور ریاست [و زعامت] بود.10

ابن شهر آشوب:

وی حسن هادی فرزند علی است. او رام و آسان کننده سختی ها، پاکدل و بی نقص، امانت دار گنجینه غیب، در عین جوانی، سرشار از وقار، با شرم و حیا، دست و دل باز و باسخاوت، جوان مرد، کم سؤال و کم خوراک، بسیار متبسم، دارای حکمی نافذ و پدر امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف بود.11

علی بن عیسی اربلی:

و بدان که اگر نیکی و احسان فروختنی بوده، جز او فروشنده و آن حضرت خریدار بود و اگر به انسانی بزرگوار در مجد و شرف، جایزه ای تعلق می گرفت، او به جایزه نائل می آمد. وی یگانه و بی همتای روزگار و دردانه بی نظیر جهان و سرآمد مردم دوران و پیشوای اهل زمان خویش بود. سعادتمند کسی است که از امر و نهی او فرمان برد. آن چنان والاست که بر ستارگان درخشان برتری دارد و هم آدمی است که در مفاخرت و مباهات، گوی سبقت را از بزرگان می رباید. سخنانش استوار بود و رفتاری پسندیده داشت و عهد و پیمانش در پیشگاه خداوند محکم و پا بر جا و خیر و نیکی بدو، نزدیک و کارهای ناپسند از او دور بود. او یکه تاز دانش بود که کسی به پای او نمی رسید. بیان گر بی چون و چرای علوم بود و با نگرش درست، حقایق را روشن و با اندیشه ژرف خویش، مسائل دقیق علمی را آشکار می کرد. سخن از رازهای نهفته می راند و پرده از امور نهان برمی گرفت. از گذشته و آینده با او سخن گفته شده، و با الهام خداوندی از رازهای نهان آگاه بود. او والا گهری نیک نهاد و پاک سیرت بود و دلایل [امامت] و نشانه ها و معجزات و کشف و کرامات داشت. مفسر آیات قرآن، تثبیت گر وحی الهی، وارث مهتران نیک سرشت، زاده امامان و پدر امام منتظر بود. آنچه از صفات او برشمردم، در حد او نبود. پس چگونه می توانم تمام صفات و خصوصیات او را ترسیم کنم که زبانم ناتوان و بیانم نارساست.12

قطب راوندی:

خلق و خوی حسن بن علی عسکری(ع)، بسان اخلاق رسول خدا صلی الله علیه و آله بود. از شجاعتی بهره مند بود که سلاطین در برابر دلاوری او خاضع بودند. هیبتی داشت که ددان به تسخیر او در می آمدند. به سبب فضل و عفت و قدرت رهبری و تقوا و زهد و عبادت و شایستگی و اصلاح گری اش، از او به عظمت یاد، و قدرشناسی می کردند. او شخصیتی باشکوه و جلال و نجیب و باعظمت و دانشمند و بزرگوار بود. دشواری ها را تحمل می کرد و در برابر شداید و گرفتاری ها، از پا در نمی آمد و اخلاقی یکسان و پایدار و معجزه آسا داشت.13

نقش امام حسن عسکری(ع) در هدایت علمی و فرهنگی جامعه

در کنار وظیفه هدایت اعتقادی مردم، مواضع علمی امام حسن عسکری(ع) در پاسخ های قاطع و استوار درباره شبهه ها و افکار کفرآمیز و بیان کردن حق، با روش مناظره و گفت وگو های موضوعی و مناقشه ها و بحث های علمی و هم زمان با آن فعالیت ها، کوشش های دیگر، همچون صادر کردن بیانیه های علمی و تألیف کتاب و مانند آن را بر عهده داشت.

با این مجاهدت ها، از طرفی امت مؤمن را به شخصیت مکتبی و فکری خود مجهز می کرد و از طرف دیگر، پایداری و ایستادگی شان را در برابر جریان های فکری که علیه مکتب، خطری را تشکیل می داد، تضمین می فرمود و آن را در نطفه خفه می کرد. امام حسن عسکری(ع) با دانش گسترده ای که درباره محیط داشت، قادر بود آغاز مسائل را احساس کند و اهمیت اثر آن را بسنجد و برای مقابله با آن برنامه ریزی کند.14

مبارزه با کج روی ها

نگه داری امام در سامرا، در نزدیکی قلمرو جاسوسان حاکم و دور کردن آن بزرگوار از مجالس و محافل امت، بیشترین اثر را در خالی شدن میدان برای نشر اندیشه ها و اعتقادهای فاسد و مسلک های باطلی که در دوران آن امام پدید آمده بود، داشت، ولی امام حسن عسکری(ع) با وجود نگه داری در سامرا و تحت نظر عوامل حکومت ستم کار وقت، توانست با ایستادگی در برابر آن انحرافات و بدعت های اعتقادی و فکری، نقش خود را در افشای این گمراهی ها و هدایت فکری جامعه به مسیر درست و راه حق به طور کامل ایفا کند.

شماره کارت موسسه خیریه جوادالائمه (ع):

6280-2314-3289-1199

موسسه خیریه جوادالائمه اولین و بزرگترین مرکز نگهداری کودکان بی سرپرست