در دو دهه گذشته شاهد رشد چشمگیر کاربران اینترنت و شبکه های اجتماعی بوده‌ایم؛ کاربرانی که طیف‌های مختلف سنی از کودکان و نوجوانان گرفته تا افراد مسن را دربرمی‌گیرند. به‌ویژه این روزها که آموزش کودکان ما به استفاده از اینترنت و حضور در فضای مجازی وابستگی بیشتری پیدا کرده است. این نیمه پر لیوان است؛ اما آیا این رشد چشمگیر ضرر و زیانی هم داشته است؟ در ادامه، اطلاعاتی طبقه‌بندی‌شده درباره آسیب های فضای مجازی برای کودکان در اختیارتان خواهیم گذاشت. همچنین از راهکارها و توصیه‌هایی خواهیم گفت که با به‌کارگیری‌شان می‌توانید از کودکانتان در برابر این آسیب‌ها محافظت کنید. همراه ما باشید.

آسیب‌های روان‌شناختی فضای مجازی برای کودکان

کودکانی که زمان زیادی را در فضای مجازی سپری می‌کنند ممکن است گرفتار احساس انزوا و افسردگی شوند. هرچه کودک بیشتر در فضای مجازی وقت بگذراند، از آن‌سو برای تعامل رودررو با اعضای خانواده و دوستان زمان کمتری خواهد داشت.

به‌علاوه، استفاده از اینترنت ماهیتی مصنوعی و غیرطبیعی دارد و به همین خاطر، ممکن است کودکی که زیاد در این فضا وقت می‌گذراند، در مواجه با کارها و فعالیت‌های معمول و بعضا کسل‌کننده روزمره، احساس بی‌حوصلگی کند و زود از انجامشان خسته شود.

نکته دیگر اینکه حجم فوق‌العاده زیاد اطلاعات مختلف در فضای مجازی می‌تواند رشد شناختی (Cognitive Development) کودک را تحت‌تأثیر قرار دهد و منجر به بروز نشانه‌ها و علائمی چون استرس و خستگی مفرط در او شود.

افسردگی و بروز نشانه‌ها و علائم اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی (ADHD) ارتباط تنگاتنگی با استفاده افراطی از فضای مجازی دارند (هم در کودکان و هم در بزرگ‌سالان).

آسیب‌های اجتماعی فضای مجازی برای کودکان

کودکانی که دسترسی به اینترنت برایشان آسان و بی‌دردسر است و زمان زیادی را در آن سپری می‌کنند به‌مرور زمان توانایی تمایز قائل‌شدن میان خیال و واقعیت را از دست می‌دهند. در فضای مجازی هرکس هرچه بخواهد منتشر می‌کند و این مطالب ممکن است بدون محدودیت در دیدرس کودک قرار بگیرد. این است که مرز بین خیال و واقعیت کمرنگ و کمرنگ‌تر می‌شود.

آسیب‌های سلامت جسمانی فضای مجازی برای کودکان

همان‌طور که احتمالا می‌توانید حدس بزنید، کم‌تحرکی و به‌دنبال آن چاقی و اضافه‌وزن مهم‌ترین تهدیدهایی‌اند که استفاده افراطی از فضای مجازی کودکان را در معرض آنها قرار می‌دهد. مقدار زمانی که کودکان در طول هفته صرف استفاده از دستگاه‌های دیجیتالی مثل کامپیوتر و گوشی هوشمند می‌کنند طی روندی روزافزون رو به افزایش است و از سوی دیگر، ساعاتی که صرف ورزش و سایر فعالیت‌های بیرون از خانه می‌شود کمتر شده است. این کم‌تحرکی، که از صرف وقت در فضای مجازی ناشی شده است، رشد جسمانی کودک را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. حال اگر چاقی و اضافه‌وزن هم به آن اضافه شود، ممکن است به خطر ابتلای کودک به دیابت در دوران کودکی دامن بزند.

استفاده بیش از حد از صفحه‌کلید نیز ممکن است به بروز برخی اختلال‌های حرکتی، نظیر سندرم تونل کارپال (سندرم مجرای مچ دست/ Carpal Tunnel Syndrome) منجر شود. خستگی چشم و در پی آن سردرد از دیگر آسیب‌هایی است که سلامت جسمانی کودکانی را که زیاد با دستگاه‌های دیجیتال در فضای مجازی وقت می‌گذرانند تهدید می‌کند.

ناگفته نماند که بخش اعظم این کودکان دچار اختلالات خواب نیز هستند. بعضی از آنها کمتر از حد نیاز می‌خوابند، برخی راحت به خواب نمی‌روند و عده دیگری با هر دوی این مشکلات سروکار دارند؛ مشکلاتی که به‌مرور سلامت جسمانی را هم تحت‌تأثیر قرار خواهد داد.

راهکارها برای محافظت از کودکان در مقابل آسیب های فضای مجازی

• همراه با کودکتان در فضای مجازی وقت بگذرانید و به او رفتار و رویکرد مناسب را آموزش دهید؛
• سایت‌های موردعلاقه کودک را نشان (Bookmark) کنید تا دسترسی او به این سایت‌ها ساده‌تر شود؛
• کامپیوتر را به‌جای آنکه در اتاق‌خواب کودکتان قرار دهید، در یکی از قسمت‌های اشتراکی خانه، مثل اتاق نشیمن بگذارید و ناظر استفاده کودک از آن در فضای مجازی باشید. همچنین از نظارت بر فعالیت کودک با دستگاه‌های هوشمند مثل تبلت و موبایل غافل نشوید.

وظیفه ما به‌عنوان سرپرست (والدین) کودک چیست؟

برای همه ما واضح و آشکار است که فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی و رشد روزافزون کاربران آنها، علاوه بر پیامدهای خوب، با نتایج مضر و خطرناکی نیز همراه بوده است؛ نتایجی که در اکثر مواقع روح و روان کودکان کم‌سن‌وسال را تحت‌تأثیر قرار خواهند داد.

وظیفه شما در مقام والدین و یا سرپرست کودک این است که در درجه اول آسیب های فضای مجازی برای کودکان را بشناسید. با شناخت این آسیب‌ها کار ساده‌تری برای مقابله با پیامدهای ناخوشایندشان خواهید داشت. پس از آن، باید فضایی گرم و ایمن در خانه و خانواده به وجود بیاورید. به‌بیان دیگر، کودکتان باید به شما اعتماد داشته باشد و بدون واهمه، تجربه‌های ناخوشایندش را با شما در میان بگذارد. اگر هرچه سریع‌تر به وجود مشکلات پی ببرید، امکان آنکه از بروز اتفاق‌های ناخوشایند پیشگیری کنید بیشتر خواهد شد.